Эътиқоди ифротгароии ҷавонон яке аз мушкилоти асосии дунё мебошад. Шумораи ҷиноятҳо афзоиш ёфтааст, сатҳи зӯроварӣ зиёд мешавад, аломати он бештар ва бештар ташкил карда мешавад. Тибқи иттилои маълумотҳои давлатӣ, дар кишвар 150 нафар гурӯҳҳои экстремистӣ мавҷуданд. Қариб 10 ҳазор нафар ба фаъолияти худ машғуланд. Ҳар сол садҳо ҳазор нафар одамон дар натиҷаи амалиёти террористӣ дар заминҳои нақлиёти обӣ ва ҳавоӣ, инчунин дар ҷойҳои ҷамъиятӣ ва муассисаҳои таълимӣ мемонанд. Экстремизм падидаи манфии иҷтимоию ҳуқуқӣ, ки дар ифодаи ташвишҳои иҷтимоии патологӣ мебошад, ки эътиқодҳоеро, ки ба тағйироти бунёдии аз ҷониби ғайриқонунӣ, асосан зӯроварии муносибатҳои муқарраршуда ва муносиби ҷамъиятӣ дар соҳаҳои сиёсӣ, иқтисодӣ, маънавӣ ва иҷтимоӣ ва ё ҷузъҳои алоҳидаи онҳо нигаронида шудаанд, баррасӣ мекунад.
Оқибати мушкили экстремизм дар шароити муҳити ҷавонӣ на танҳо бо хатароти он бо тартиботи ҷамъиятӣ, балки бо он, ки ин падидаи ҷиноятӣ ба ҷиноятҳои вазнин, аз қабили терроризм, куштор, боиси зӯроварии вазнини ҷисмонӣ ва зӯроварӣ мегардад. Бо назардошти боло будани он, метавон гуфт, ки омӯзиши мушкилоти экстремизми гурӯҳӣ дар байни ҷавонон айни ҳол ба таври назаррас ва фаврӣ табдил меёбад.Ҷавонон ҳамчун гурӯҳи бузурги иҷтимоӣ бо хусусиятҳои мушаххаси иҷтимоию психологӣ, ҳузури он бо хусусиятҳои синну солии ҷавонон ва бо он, ки вазъияти иҷтимоию иқтисодӣ ва иҷтимоиву сиёсӣ, ҷаҳони маънавии онҳо дар ҳолати мавҷудияти онҳо муайян карда мешаванд. Дар адабиёти илмии ҳозиразамон ин гурӯҳ одатан (дар омор ва ҷомеашиносӣ) ба одамони аз 18 то 30 сола ишора мекунад.
Ҷавонон, муайян кардани роҳи ҳаёти онҳо, ҳалли ҳолатҳои муноқишавӣ дар муқоиса бо имкониятҳои имконпазир, бо назардошти он, ки ҷавонон бо эҳсосоти эмотсионалӣ, норасоии қобилияти нигоҳ доштан, норасоии малакаҳои ҳалли ҳолатҳои низоъҳои оддӣ, ҳамаи инҳо метавонанд ба ноком. Масъалаи рафтори аҷнабӣ ва экстремистӣ дар байни ҷавонон дар шароити воқеияти ҷадид бештар боқӣ мемонад. Элементҳои рафтори экстремистии ҷавонон ба замина дар бораи тағйирёбии ҳаёти иҷтимоию фарҳангии ҷомеа ташкил карда мешаванд.
Тадқиқотчиён ба сабабҳои асосии афзоиши экстремистии экстремистӣ дар байни ҷавонон: нобаробарии иҷтимоӣ, хоҳиши худкушӣ дар олами калонсолон, камолоти нокифояи иҷтимоӣ ва таҷрибаи нокофии касбӣ ва ҳаёти онҳо дохил мешаванд. Психологияи максимализм ва тақаллубӣ ба ҷавонон хос аст, ки дар шароити бӯҳрони шадиди иҷтимоӣ барои таҳдидҳо ва экстремизм ба ҷавонон асос аст. Аксарияти ҷиноятҳои экстремистӣ аз ҷониби ноболиғон дар гурӯҳ амал мекунанд. Бисёре аз ҷавонони ҷавон, ки аксар вақт ба гурӯҳҳои экстремистӣ табдил мешаванд. Вазифаҳои кӯдакон ва наврасон барои содир кардани ҷиноятҳо ё амалҳои дигари тамоюлҳои зиддитеррористӣ дар дохили гурӯҳ инҳоянд.
Бисёр маълум аст, ки наврасон махсусан ба таъсири пайравӣ ба осебпазирӣ дучор мешаванд. Бо мақсади дар ин муҳити эътироф будан, онҳо аксар вақт ширкатҳои дигар наврасонро, ки метавонанд онҳоро қадр кунанд, ҷустуҷӯ мекунанд. Консепсияи «субкотикии ҷавонон» аз нуқтаи назари омӯзиши тамоюли рушдии экстремистии муосири ҷавон вобаста аст. Табиист, ки ҷавондухтарони хурдсол бо фарҳанги насли наврасе, ки тарзи ҳаёти солим, рафтор, меъёрҳои гурӯҳӣ, арзишҳо ва стереотипҳо мебошанд. Он дар ин сатҳест, ки зербунёдии насли наврас унсурҳои зиддикоррупсионӣ пайдо мекунад: истироҳат, махсусан ҷавонон, ҳамчун соҳаи асосии фаъолияти ҳаёт дониста мешавад. Албатта, дар байни ашхосе, ки ба экстремизм оварда шудаанд, одамони гуногун вуҷуд доранд. Қисми зиёди онҳоро ҷавонони 14-17-сола иҷборан иҷтимоиянд, чун қоида, кор намекунанд ва на омӯзиш ё расмӣ мекунанд, ки аъзои гурӯҳҳои боқимондаи устувор мебошанд. Аксар вақт онҳо худро “пӯстҳо” меноманд. Ин шахсон маҷмӯи чорабиниҳои расонидани зарар ба саломатӣ аз сӯрохигарӣ, дар асл, сӯрохӣ, харобиовар ва поймолкунии асосҳои дафнро доранд. Онҳо дар риштаи пешрафт дар дарвозабон қарор доранд. Аксар вақт ин шахсон ҷиноятҳои вазнинтареро содир мекунанд, ки дар омори ҷиноятӣ бештар тамоман равшан карда шудаанд.
Экстремизм ба ҷавонон назар ва намуди рафтори ҷавонон, ки ба таҳияи принсипи қувва, таҷовуз ба дигарон, то зӯроварӣ ва куштор нигаронида шудааст, мебошад. Он ба беэҳтиётӣ беэътиноӣ нисбат ба мусоҳибон (махсусан намояндагони ҷомеаи ҷавонӣ), инчунин хоҳиши таъсиси ҷомеаҳои умумииттифоқӣ дар асоси тобеиятро дар бар мегирад. Мушкилоти алоҳидаи вобаста ба ин он аст, ки қисми зиёди ҷавонон бо сабабҳои гуногун дар соҳаи фаъолияти ташкилотҳои экстремистӣ ва ҷиноятӣ иштирок мекунанд. Як зуҳуроти воқеии ин раванд иштироки васеътари ҷавонон дар муноқишаҳои этникӣ, байнулмилалӣ, динӣ, афзоиши ҷинояткории ҷавонон ва ғайра мебошад. Ҷавонон на танҳо «ҳузур доранд», балки ояндаи кишвар, зеро дар баъзе вақтҳо табиатан тағйир меёбанд наслҳо дар соҳаҳои мухталифи ҳаёти иҷтимоӣ. Ва агар имрӯз равандҳои таҷдиди иҷтимоӣ, ташаккул ва инкишофи ҷавонон ҳамчун яке аз гурӯҳҳои муҳими иҷтимоӣ ва демографӣ бо сабаби таъсири омилҳои манфӣ, ин маънои онро дорад, ки аллакай дар айни замон ва бешубҳа дар ояндаи ҷомеаи мо як қатор мушкилоти нав оқибатҳои аз ҳама пешгӯинашаванда.
Н.и.ф., дотсент
Исмоилова М.О.